Bir Siyaset Bilimcinin Bakışıyla: Göze Çay Banyosu Ne İşe Yarar?
Göze çay banyosu yalnızca halk arasında dolaşan bir “doğal tedavi” önerisi değil; aynı zamanda bilgi, iktidar ve inanç sistemlerinin bir kesişim noktasını temsil eder. Bu yazıda, göz banyosu gibi görünüşte tıbbi bir eylemin aslında toplumsal düzen, otorite ilişkileri ve ideolojik üretim süreçleriyle nasıl iç içe geçtiğini inceleyeceğiz. Bir siyaset bilimci olarak merak ettiğim soru şu: birey, kendi bedeni üzerinde bu tür deneysel müdahalelere yönelirken, gerçekten özgür mü? Yoksa görünmez iktidar ağlarının ürettiği “doğal” bilgiye mi teslim oluyor?
İktidar ve Bilginin Gözle Görülmeyen Dansı
Michel Foucault’nun “iktidar bilgidir” önermesi, göze çay banyosu pratiğinde somutlaşır. Halk arasında nesilden nesile aktarılan bu uygulama, tıbbın kurumsal bilgisini reddetmeden ama onun sınırlarını sorgulayarak var olur. Çay banyosu, göz sağlığı üzerindeki etkisi kadar, bireyin modern tıp karşısında kurduğu mikro direniş biçimidir. Bu bağlamda, beden bir “politik alan” hâline gelir; kim, neyi, nasıl tedavi edebilir sorusu, iktidarın kime ait olduğu sorusuyla birleşir.
Burada kurumsal iktidar (hastaneler, doktorlar, sağlık bakanlıkları) ile yerel bilgi iktidarı (geleneksel şifacılar, halk inanışları, kadınlar arası deneyim aktarımı) arasında bir gerilim doğar. Göze çay banyosu, modern bilimin denetiminden kısmen sıyrılarak alternatif bir “bilgi dolaşımı” yaratır — bu da liberal demokratik sistemlerde bile süregelen otorite–özgürlük çatışmasının gündelik hayattaki izdüşümüdür.
Kadınların Demokratik Katılımı, Erkeklerin Güç Arayışı
Tarihsel olarak sağlık pratiklerinde kadınlar, bakım ve şifa süreçlerinin merkezinde olmuştur. Kadınların demokratik katılımı bu bağlamda, toplumsal dayanışmanın yeniden üretildiği bir alandır. Komşusuna, kızına ya da annesine “çay banyosu iyi gelir” diyen kadın, aslında bilgi dolaşımına aktif olarak katılır; modern kamusal alanın dışında ama bir o kadar etkili bir gölgeli kamusallık üretir.
Erkeklerin yaklaşımı ise genellikle stratejik ve güç merkezlidir. Onlar için bedenin iyileştirilmesi, kontrol altına alınması gereken bir mekanizmadır. Bu nedenle erkekler, çay banyosu gibi yöntemleri ya “etkisiz” bulup reddeder ya da “doğal ama bilimsel temelli” argümanlarla meşrulaştırır. Kadınların sezgisel deneyimine dayanan bu pratik, erkek egemen tıp otoriteleriyle sembolik bir mücadele yürütür. Dolayısıyla göze çay banyosu, cinsiyetler arası bilgi üretiminde güç dengesinin sorgulandığı küçük ama anlamlı bir sahnedir.
İdeoloji ve Vatandaşlık: Devletin Gözünden Göz Sağlığı
Modern ulus-devlet, vatandaşın sağlığını bir kamusal sorumluluk olarak tanımlar. Ancak “sağlık” kavramının içeriğini kim belirler? Devletin onaylamadığı uygulamalar —örneğin göze çay banyosu— sıklıkla “bilim dışı”, “zararlı” ya da “hurafe” olarak etiketlenir. Bu sınıflandırma, yalnızca güvenlik gerekçesiyle değil, aynı zamanda ideolojik bir araç olarak da işlev görür. Devlet, bedensel pratikleri denetleyerek vatandaşın “rasyonel” kimliğini biçimlendirir.
Öte yandan, halkın kendi deneyimlerinden ürettiği bu alternatif bilgi biçimleri, vatandaşlığın pasif bir itaat değil, aktif bir katılım süreci olduğunu hatırlatır. Vatandaş yalnızca yasa ve kurumlarla değil, bedeniyle de siyasete katılır. Göze çay banyosu yapan biri, farkında olmadan, tıbbın tek sesliliğine karşı sessiz bir çoğulculuk üretir.
Göze Çay Banyosu: Bir İdeolojik Alan Olarak Bedensellik
Fiziksel olarak bir göz rahatsızlığını tedavi etme amacı taşısa da, bu eylem aslında bireyin kendi bedeni üzerindeki hak iddiasıdır. İktidarın her kılcal damarına nüfuz ettiği bir toplumda, beden politikası daima ideolojiktir. Kimilerine göre bu uygulama, cehaletin simgesi; kimilerine göre ise doğal yaşam felsefesinin bir parçasıdır. Her iki tutum da siyasal pozisyonlar üretir.
Provokatif Sorularla Bitirelim:
— Devlet, “göz banyosu” gibi pratiklere müdahale etmeli mi, yoksa bireyin bedensel özerkliği kutsal mıdır?
— Kadınların deneyimsel bilgisini “bilim” saymayan sistem, gerçekten demokratik midir?
— Göze çay banyosu yaparken, aslında kimin iktidarına teslim oluyoruz: doğanın mı, tıbbın mı, ideolojinin mi?
Sonuç: Siyaset Bedende Başlar
Göze çay banyosu basit bir bitkisel uygulama gibi görünse de, siyaset bilimi açısından birey, iktidar ve toplum ilişkilerini anlamak için eşsiz bir örnektir. Göz, hem görmenin hem de gözetlenmenin metaforudur; çay ise doğanın, sakinliğin, halkın ortak belleğinin sembolü. Bu iki unsur birleştiğinde ortaya çıkan şey, bir sağlık önerisinden çok daha fazlasıdır: iktidarın mikroskobik anatomisi.
SEO Etiketleri
#göz-banyosu #iktidar-ve-beden #kadın-bilgisi #vatandaşlık #siyaset-bilimi #ideoloji #foucault